काठमाडौँ– चितवनको शक्तिखोर स्थित् उदयपुर सामुदायिक सुधारिएको फर्निचर उद्योग स्थापना तयारी गरेपनि उक्त क्षेत्रमा औद्योगिक क्षेत्र बनाउन गरिएको तयारीले वनको योजना अन्यौलमा परेको छ ।
वन तथा वातावरण मन्त्रालयको सहयोगमा सुधारिएको फर्निचर उद्योग स्थापना गर्न उदयपुर सामुदायिक वनमा आवश्यक मेसिन थन्किएको ४ महीना भयो । उपभोक्ताहरुलाई बनिबनाउ झ्याल ढोका, कुर्सी, टेवल तथा सुधारिएको काठ उपलब्ध गराउने उद्येश्यले उद्योग स्थापना गर्ने योजना अघि बढेको थियो । सामुदायिक वनका उपाध्यक्ष सुदर्शन अधिकारीका अनुसार, शक्तिखोरमा औद्योगिक क्षेत्र निर्माण गर्ने विषयले काष्ठ उद्योग स्थापना गर्ने योजना अघि बढेको छैन । ल्याइएका मेशीनहरु सामुदायिक वनको कार्यालय परिसरमा राखिएका छन् । “जुन स्प्रिटका साथ काम हुनुपर्ने हो, त्यो हुन सकेको छैन, औद्योगिक क्षेत्र स्थापना गरिंदा रुखहरु काटिएपछि श्रोत सुक्छन । त्यसपछि के गर्ने भनेर अन्यौलमा छौं,” अधिकारी भन्छन् ।
प्रस्तावित औद्योगिक क्षेत्र कालिका नगरपालिकाको वार्डनम्वर ३,७,८ र इच्छाकमना गाउँपालिकाको वार्डनम्वर ७ मा पर्दछ । प्रस्तावित औद्योगिक क्षेत्रले उदयपुर सामुदायिक वनको ८१२.९९ हेक्टर, थाङखोला सामुदायिक वनको ३३८ र तिनकल्या सामुदायिक वनको २७ हेक्टर गरी १ हजार १७८ हेक्टर क्षेत्र ओगट्छ । औद्योगिक क्षेत्र व्यवस्थापन लिमिटेडका अनुसारका अनुसार प्रस्तावित औद्योगिक क्षेत्रमा कृषि औजार, विद्युतीय उत्पादन, इन्जिनियरिङ, निर्माण, नविकरणीय उर्जा, अस्पताल, फर्निचर, मासु प्रशोधन, छाला प्रशोधन र रासायनिक उत्पादन लगायतका उद्योगहरु रहने छन् ।
प्रस्तावित औद्योगिक क्षेत्रमा गरिएको इआइएले औल्याएको रिपोर्ट अनुसार, करिव २ लाख ४२ हजार ८२९ रुखहरु रहेका छन् । औद्योगिक क्षेत्र निर्माणका क्रममा १ लाख ५९ हजार ८७४ रुख कटान हुनेछन् । वनको १ हजार १७८ हेक्टर जमिन स्थायी रुपमै परिवर्तन हुने भएकाले संरक्षित प्रजातिका वनस्पती र जीवजन्तु प्रभावित हुने इआइएमा उल्लेख गरिएको छ ।
त्यसैगरी ठूला सवारी साधन र मेशिनरी औजार सञ्चालनले गर्दा वायु र ध्वनी प्रदुषण बढ्ने, जल प्रदुषण हुने, फोहरमैला थुप्रिने, परेको पानीको राम्रो व्यवस्थापन नभए औद्योगिक क्षेत्र र आसपासको वस्तीलाई असर पर्ने उल्लेख छ । इआइएमा औद्योगिक क्षेत्र निर्माणले रोजगारीको सिर्जना हुने र पर्यटकको संख्या बढ्ने विषयलाई जोड दिइएको छ ।
मुख थुन्ने उपाय
औद्योगिक क्षेत्र स्थापना हुँदा आफूहरुको सम्पूर्ण वन क्षेत्र नासिने भएपछि उदयपुर सामुदायिक वन उपभोक्ता समिति आफ्ना गुनासा बोकेर सिंहदरबार सम्म पुग्यो ।
वन उपभोक्ता समितिमा अध्यक्ष लामा सहित बहुसंख्यक सदस्य र पदाधिकारी उद्योग क्षेत्र स्थापनाले पर्यावरणमा असर पुग्ने भएकाले औद्योगिक क्षेत्रको विकल्प खोज्नुपर्ने पक्षमा देखिन्छन् । लामाका अनुसार त्यसको अहिलेसम्म कुनै सुनुवाई भएको छैन । स्थानीय स्तरमा चितवन उद्योग वाणिज्य संघ, औद्योगिक क्षेत्र व्यवस्थापन लिमिटेड र उदयपुर सामुदायिक वनका विचमा पटक–पटक छलफल भए । छलफलबाट वन समितिको माग सम्वोधन गर्ने त्रिपक्षीय सहमति भएको छ । जस्तो कि, उदयपुर सामुदायिक वनलाई वन क्षेत्रले ओगटे बराबरको वन क्षेत्र शोधभर्ना गर्नुपर्ने, स्थानीय स्तरका खोला, पानीका मुहान, समाधिस्थल, र कुलाको संरक्षण गर्नुपर्ने सम्झैता भएको वन उपभोक्ता समितिका अध्यक्ष केशव लामा बताउँछन् ।
औद्योगिक क्षेत्र स्थापनाले केही स्थानीयलाई रोजगारी प्रदान गरेपनि पानीका मुहान, खोला तथा कुलोको संरक्षण नहुने देखिन्छ । किनभने औद्योगिक क्षेत्रमै पानीका मुहान तथा खहरे खोला छन् । “हामी त हाम्रा माग पूरा गर भनेर लागेका छौं,” लामा भन्छन् “गछौं भन्ने कुरा त आएको छ, तर कर्यान्वयन के हुने हो ।”
